Roman öyle bir roman ki, okumaya başlandığında bolca işaretleme ve hatta üzerinde araştırma yapmaya gerek duyulan yerlere sahip. Her şeyden önce entelektüel bir bakış açısıyla, entelektüel kişiler kaleme alınmıştır romanda. Artvin Taner bir müzisyenken Ziya Adlan bir akademisyendir. Özellikle de Ziya Adlan’ın bölümünde kültürel kaynaklara sıklıkla rastlanmaktadır. Ziya Adlan bir aforizmalar insanıdır. Aforizmalarla yaşar ve bulunduğu dönemleri, yaşadığı durumları filozoflardan, sanatçılardan aklına gelen aforizmalarla açıklamaktadır. Her iki sanatçının da hayran olduğu şairler vardır. Artvin’in bölümünde T.S. Eliot dikkat çekerken Ziya Adlan’ın bölümünde Samuel Beckett dikkat çekmektedir. Romanda kültürel göndermeler ve kaynaklar kurgu içinde bazen direkt olarak verilmiştir bazen de anlık betimlemelerde, yapılan faaliyetlerde geçmiştir. Artvin’in Lviv’e giderken bu ziyaretini, “Şair Adam Zagajevski’nin memleketi Lviv’e uçtum.” diyerek belirtmesi göstergelerden biridir. Lviv’e giden Artvin orayı iki cümleyle özetlemek istediğinde bunu da Hilmi Yavuz’un iki dizesiyle yapmıştır. Leysa ile beraber yürüyüşe çıkan Artvin, Lviv sokaklarında Marc Changall’ın Promenade tablosunu anımsamaktadır ve sonrasında da bunu açıklamaktadır. Yazar karakterlerin çıktığı bir gezintinin tasviri için bir kültürel kaynağa başvurmuştur.
Ziya Adlan’ın lise yıllarını anlattığı bölümde felsefeye olan ilgisini Descartes’in, Kant’ın, Spinoza’nın yaşantılarından ve düşüncelerinden aktardığı anekdotlarla zenginleştirmesi de romanın kültürel kaynaklarındandır. Bunun yanı sıra aforizmalarla yaşayan Ziya Adlan’ın doktorasını tamamladıktan sonraki süreci Elias Canetti’nin bir aforizmasıyla açıklaması yine romanın kültürel kaynaklarındandır. Romanın ilerleyen sayfalarında Alina ile tanışan Adlan onunla yaşadığı ilişkiyi George Bernard Shaw’ın ünlü karakteri üzerinden aktarması ve “Prof. Henry Higgins gibi kendi Eliza Doolittle’mı yaratabilirdim.” demesi romandaki kurgunun kültürel birikimle paralel gittiğini göstermektedir. Bunun yanı sıra romanda Halikarnas Balıkçısı’nın babasıyla yaşadığı kötü olay geçmektedir. Bir anekdot olarak ele alınan bu kısım daha sonra Ziya Adlan’ın içten içe yaşadığı bir rahatsızlığa da dönüşecektir. Yani Ziya Adlan bir yazarın yaşadığı travmayı yaşayacağından endişe duymuştur.
Romanın belirli bölümlerinde Sultan II. Mahmut ile alakalı ifadeler de yer almaktadır. Romanın ana karakterleri Osmanlı soyundan olduğu için Osmanlı ile ilgili kültürel anlatımlara rastlamak da mümkündür. Ziya Adlan’ın Suavi’i öldürme planı yaptığı sırada II. Mahmut ile ağabeyi IV. Mustafa’nın yaşadığı durumu içinden geçirmesi ve bu durumu Suavi ile kendisi adına düşünmesi romanın kültürel kaynaklar bakımından ele aldığı kısımlardır.
Ziya Adlan bir keresinde Lyon’a gitmiştir. Trenle yaptığı bu yolculukta Nâzım Hikmet’ten okuduğu Yaşamak Ne Güzel Şey Be Kardeşim kitabı gördüklerine tesir etmiştir. Kendi o romandaki Batum’da bulmuş gibidir.
Romanda pek çok aforizmanın yanında bir Çin atasözüne de rastlamak mümkündür.
Romanın en önemli kültürel kaynağı yine Beckett etrafında gelişen Godot’yu Beklerken oyunu ile alakalıdır. Ziya Adlan’ın Godot’yu Beklerken oyunuyla alakalı bir teorisi vardır. Roman içerisinde oyuna ve teoriye mütevazı bir yer ayrılır. Adlan hem oyundan bahseder hem de oyunla alakalı teorisinden. Bu teorisini daha sonra tez haline getirir. Beklediği ilgiyle karşılaşamayınca da yine bir aforizmaya başvurur ama bu defasını kendi bestelemiştir: “Doğruyu kimin söylediği de önemlidir.”
Ziya Adlan romanda okuduğu kitaplardan da aradığı kitaplardan da bahsetmiştir. İddialı diye nitelendirdiği bir öğrencisinin tavsiyesi üzerine okuduğu Montano’s Malady kitaptan bahseder mesela. Kitap üzerine tespitler yapar, kitaptaki bir aforizmayı abartılı bulur.
Yazar Selçuk Altun, Ayrılık Çeşmesi Sokağı romanında pek çok kez kültürel kaynaklardan yararlanmıştır. Yazar bunları yalnızca romana serpmekle kalmayıp romanın sonuna bir de kaynakça koymuştur. Aslında koyduğu bu kaynakça romanın kültürel olarak yararlandığı kaynakların küçük bir gösterimidir.
Agâh Ensar Can
Darağacı Sanat 