Sophokles’in Elektra adlı eserinde anne-kız çatışması kızın annesini öldürmek istemesine kadar uzanmaktadır. Elektra’nın annesi kocasının öldürülmesine yardım etmiş ve kocasını öldüren adamla evlenmiştir. Bu nedenle de Elektra annesinden nefret etmekte ve onu öldürmek istemektedir. Fakat o bunu başaracak güce sahip değildir ve o bunun bilincindedir. Tek umudu kaçmasına yardım ettiği kardeşinin dönüp babasının intikamını almasıdır. Bu noktada ise anne-oğul çatışması devreye girecektir.
Elektra, babası ne yapmış olursa olsun onu sevmektedir. Hatta bu sevgi babasına tapmaya varan bir sevgidir. Oysa bir insanda “ne yaparsa yapsın” sevmesi durumu yalnızca çocukları olan anneler ve birbirine âşık insanlar için geçerlidir ki birbirine âşık olan insanların bile birbirlerine karşı olumsuz bir eylem içerisine girmeleri durumunda bu durum değişiklik gösterir. Elektra’nın babasını ne yaparsa yapsın sevmesi de zaten bir mantık taşımıyor. Öyle ki babasının kendi kız kardeşini öldürmesine –Tanrılara kurban verişine– dahi göz yumuyor, bu ölümü bir sebebe bağlıyor fakat kızını öldürdüğü için kocasını öldüren kadını, annesini, anlamıyor. Elektra’daki bu düşünce ve bu davranış Freud’un ortaya koyduğu “Elektra Kopleksi” fikrine uygun bir durumdur.
Elektra annesine babasının kardeşini öldürdüyse bir inanç uğruna öldürdüğünü, kurban ettiğini, ama annesinin sırf intikam için öldürdüğünü, katlettiğini dile getiriyor, buna inanıyor. Bu nedenle de annesini öldürmek istiyor. Burada ise farklı bir soru karşımıza çıkmaktadır: “İnsanı öldürmenin erdemli bir tarafı olabilir mi?”
Eserde anne karakterinin kalpsiz çizilmiş olması Elektra’ya haklılık payı kazandırmaktadır. Kocasını öldürmesine yardımcı olan adamla evlenmesi –ki adamı gerçekten seviyor mu anlaşılamıyor– oğlunun sahte ölüm haberinin üzerine hem üzülüp hem sevinmesi ve Elekra’ya yaptığı muameleyle hikâyenin sonunda öleceğini belli ediyor.
Elektra babasının öldürdüğü için annesinden babasının intikamını –annesi kızını öldürdüğü için kocasından intikam alması gibi– almak istiyor. Bu nedenle küçük kardeşini de ölümden kurtarıp onun büyüyüp bir gün gelip intikamını almasını bekliyor. Soğumayan nefret hikâyenin sonunu belirliyor. Anne-kız çatışmasında kızı ana karakter olarak merkeze alınması neticesiyle tek merkezci ve anlayışsız olarak işlenmiştir. Elektra’nın hiçbir zaman annesini anlamak istemediğini, anlamaya çalışmadığını görünmektedir.
Anne-oğul çatışması ise hikâyede çok pasif kalmıştır ve çok işlenmemiştir. Oğul evine dönüp önce annesini sonra babasını öldüren adımı öldürmek işlevini gören bir “tip”ten öteye gidemiştir. Burada oğul ablası Elektra’nın da etkisiyle sadece intikam alıcı bir araçtan ibarettir.
EYÜP SAKA
Darağacı Sanat 